Την Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου 2023 πραγματοποιήθηκε στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης (ΙΦΕ) του ΕΚΠΑ η διεθνής ημερίδα με θέμα «Από την Αυτάρκεια στην Αειφορία: Πολιτικές Μεταβάσεων, Ιστορία και Μέλλον στα Συστήματα Διατροφής». Η ημερίδα είχε υβριδική μορφή και οργανώθηκε στα πλαίσια του έργου με τίτλο «Διαμορφώνοντας το Περιβάλλον και την Διατροφή: Κρίσιμα Τεχνοεπιστημονικά Δίκτυα στον Αγροδιατροφικό τομέα στην Ελλάδα, 1950-2017 [CONEF]» που επιχορηγείται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ). Η ημερίδα είχε διττό στόχο: 1. Να παρουσιάσει τα αποτελέσματα του ερευνητικού έργου ώστε να δοθούν σχόλια ανατροφοδότησης στα μέλη της ερευνητικής ομάδας, 2. Να παρουσιάσει τις σύγχρονες προσεγγίσεις ενός επιστημονικού πεδίου που είναι γνωστό ως Σπουδές Αειφόρων Μεταβάσεων (Sustainability Transition Studies).
Στην ημερίδα πραγματοποιήθηκαν έξι εισηγήσεις από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας, τους Γιάννη Φωτόπουλο (Μεταδιδακτορικό Ερευνητή), Σωτήρη Αλεξάκη (ΥΔ), Βάσω Καραντζάβελου (ΥΔ) και τον επιστημονικό υπεύθυνο του προγράμματος και Αναπληρωτή Καθηγητή της Ιστορίας της Επιστήμης και της Τεχνολογίας στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ Στάθη Αραποστάθη. Σε κάθε εισήγηση υπήρχε ένας εξωτερικός σχολιαστής/συνομιλητής (discussant) που παρείχε σχόλια στη βάση κειμένων που είχαν κατατεθεί στους σχολιαστές/συνομιλητές για αποτίμηση και αξιολόγηση. Συγχρόνως είχαν προσκληθεί στην ημερίδα ως κύριοι ομιλητές (keynote speakers) δύο σημαντικοί ερευνητές από τον χώρο των Σπουδών Επιστήμης και Τεχνολογίας (Science and Technology Studies).
O πρώτος κύριος ομιλητής ήταν ο Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Eindhoven, Prof. Frank Veraart. O δεύτερος ήταν ο ερευνητής του IΝRAE, του Εθνικού Ινστιτούτου Έρευνας για την Αγροδιατροφή και το Περιβάλλον της Γαλλίας, Dr. Βruno Turnheim.
O Frank Veraart είναι ιστορικός της τεχνολογίας με σημαντικό ρόλο στην συγκρότηση της προσέγγισης που αναδύεται τα τελευταία χρόνια και είναι γνωστή με τον όρο “Sustainability History”. H ομιλία του κ. Veraart είχε τίτλο “From a Dutch history of (un)sustainable developments to entangled histories of Sustainable Development Goals (SDGs) connected to the Netherlands”. Η θεματική της παρουσίασης αφορούσε στην ιστορική ανασυγκρότηση των κοινωνικο-τεχνικών μετασχηματισμών στα πλαίσια των σύγχρονων προκλήσεων, όπως η κλιματική κρίση. Μέσα από την έρευνα που γίνεται στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Eindhoven, ο κ. Veraart υποστήριξε ότι είναι κρίσιμο να ανασυγκροτούμε ιστορίες που μπορούν να συνομιλούν με τις σύγχρονες προκλήσεις, ειδικά όταν αφορούν ενεργειακές και αγροδιατροφικές μεταβάσεις και μετασχηματισμούς. Υποστήριξε, ακόμα, ότι πρέπει στις ιστορικές ανασυγκροτήσεις μας να δίνεται έμφαση στη μελέτη και στη σε βάθος κατανόηση όχι ενός αποκλειστικά κοινωνικο-τεχνικού συστήματος, αλλά της σύμπλεξης (entanglement) διαφορετικών συστημάτων. Ταυτόχρονα τόνισε ότι για να κατανοήσουμε τις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις του όρου «αειφόρα ανάπτυξη» θα πρέπει να εισάγουμε στις αναλύσεις μας και τον διεθνικό χαρακτήρα συγκρότησης των κοινωνικο-τεχνικών συστημάτων και των υποδομών.
Η ομιλία του δεύτερου κύριου ομιλητή, Dr. Bruno Turheim, είχε τίτλο “Dismantling of infrastructures as a case of destabilisation and phase-out of established system”. Ο κ. Turheim είναι ένας εξαιρετικά επιδραστικός μελετητής των κοινωνικο-τεχνικών μεταβάσεων. Ειδικότερα, είναι ο κοινωνικός επιστήμονας που εδώ και μία δεκαετία άρχισε να μελετά την αποσταθεροποίηση (destabilization) των κοινωνικο-τεχνικών συστημάτων. Είναι ο κοινωνιολόγος της τεχνολογίας που πρότεινε να μελετηθεί η αποσταθεροποίηση των συστημάτων, αντί ο τρόπος συγκρότησης της καινοτομίας στις σύγχρονες κοινωνίες. O κ. Turheim τόνισε ότι πρέπει τα τέσσερα “D”: Destabilization, Decline, Discontinuation, Deinstitutionalization [Αποσταθεροποίηση, Παρακμή, Αποδρομή, Από-θεσμοποίηση] – να αποτελέσουν τόσο αντικείμενο κοινωνιολογικής μελέτης, όσο και αντικείμενο πράξεων διακυβέρνησης. Μελετώντας συστήματα σε αποσταθεροποίηση, σε παρακμή ή σε αποδρομή, γίνονται κατανοητές οι θεσμικές και υλικές δεσμεύσεις του συστήματος. Επίσης γίνονται κατανοητές οι στρατηγικές ανάσχεσης της παρακμής και της αποσταθεροποίησης από τους δρώντες του συστήματος σε αποδρομή, ενώ παράλληλα, είναι δυνατή η μελέτη και η εστίαση στις συνέπειες που υπάρχουν από την αποδόμηση τους συστήματος.
Και οι δύο ομιλίες των προσκεκλημένων ομιλητών συνδέονται άμεσα με το ερευνητικό έργο και τα ερευνητικά αποτελέσματα. Οι περιπτωσιολογικές μελέτες που παρουσιάστηκαν από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας έδειξαν τη σημασία της ανασυγκρότησης συστηστημάτων σε σύμπλεξη και της κατανόησης των μηχανισμών παραγωγής υλικών, θεσμικών και πολιτικών «κλειδωμάτων» των συστημάτων (systems’ lock-ins) σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Επίσης τονίστηκε η σημασία των οραμάτων και των κοινωνικο-τεχνικών φαντασιακών – δηλαδή των κοινά αποδεκτών ιδεών και αξιών για την κατεύθυνση του μετασχηματισμού. Τέλος, οι περιπτωσιολογικές μελέτες του έργου ανέδειξαν τις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις εννοιών όπως της έννοιας της παραγωγικότητας καθώς και της έννοιας της «αειφορίας».
Στο τελευταίο μέρος της ημερίδας υπήρξε μία ενότητα όπου παρουσιάστηκε η μελέτη των διαφορετικών οραμάτων και προσλήψεων εννοιών, όπως η αειφόρα ανάπτυξη από τους διαφορετικούς κοινωνικούς εταίρους, καθώς και η αποτίμηση των ακολουθούμενων πολιτικών στην ελληνική περίπτωση.
Στην ημερίδα συμμετείχαν διδακτορικοί και μεταδιδακτορικοί φοιτητές και φοιτήτριες του τμήματος ΙΦΕ. Προσκεκλημένοι σχολιαστές/συνομιλητές (discussants) της έρευνας ήταν διδάσκοντες και διδάσκουσες, ερευνητές και ερευνήτριες από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Πιο συγκεκριμένα, συμμετείχαν οι: Δρ. Μαρία Ζαρίφη, Τμήμα Κοινωνιολογίας ΕΚΠΑ, Dr. Terje Finstad Associate Professor σε Science and Technology Studies, Δρ. Σοφία Ευσταθίου, μόνιμη ερευνήτρια σε Εφαρμοσμένη Ηθική και Science and Technology Studies στο Norwegian University of Science and Technology, Dr. Martin Ivanov, Institute of Philosophy and Sociology, Bulgarian Academy of Sciences, Δρ. Αντωνία-Λύδα Ματάλα, καθηγήτρια Ανθρωπολογίας της Διατροφής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Δρ. Στέλιος Ροζάκης, καθηγητής Επιχειρησιακής Ερευνας σε Αγροδιατροφή και Ενέργεια και Διευθυντής του εργαστηρίου Βιο-οικονομίας στο Πολυτεχνείο Κρήτης, Δρ. Κωνσταντίνος Ηλιόπουλος, Διεθυντής του Ινστιτούτο Αγροτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας, Δρ. Νίκος Θωμαΐδης, καθηγητής Αναλυτικής Χημείας ΕΚΠΑ και μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΚΠΑ και Δρ. Αγνή Καλφαγιάννη, καθηγήτρια στο Erasmus University of Rotterdam.
Στο τέλος της ημερίδας πραγματοποιήθηκε η εναρκτήρια παρουσίαση και σύνδεση με το CONEF, του νέου χρηματοδοτούμενου προγράμματος από το ΕΛΙΔΕΚ με τίτλο: «Διακυβέρνηση Δίκαιων Κοινωνικο-τεχνικών Μεταβάσεων: Ένα Συμπαραγωγικό Μοντέλο για ένα Βιώσιμο Μέλλον στον Αγροδιατροφικό Τομέα [Go-JUST]». Η υλοποίηση του Go-JUST ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2023.
PROGRAM
